Sivas Kongresini dağıtmak ve Mustafa Kemal’i etkisiz hale getirmek için İstanbul hükümetinin görevlendirdiği Elazığ valisi Ali Galip’in İngiliz subayı ile işbirliği halindeki birtakım Kürt ileri gelenleriyle oluşturduğu çeteler etkisiz kılınırken; Mustafa Kemal Paşa bölgedeki yerel idareciler ve askeri personel aracılığıyla Elazığ Valisinin tutumu yanında hem yerel liderleri hem de Binbaşı Noel’i yakından/dikkatli takip edecektir.
İngiliz Subay Binbaşı Edwart William Charles Noel (Nowil) / Kürt Lavrens *
Kürtleri Türklere karşı ayaklandıran İngiliz Noel hakkında Genelkurmay kayıtlarındaki notlar; “…kendisi şimdilik hakiki maksadını gizliyor kâh Diyarbakır’a kâh Midyat’a kah Halep’e gitmeye karar veriyor. Esasen serseri mizaç bir adam olduğu anlaşılmaktadır.” (Genelkurmay Arşivi/ATASE, İstiklal Harbi, 30-14-1)
İNGİLİZLERİN TOPLUM MÜHENDİSLİĞİ / ORTADOĞU SEVDASI
-Bekle/Gör Siyaseti Ardından Böl/Parçala/Yönet Stratejisi-
Üzerinde Güneş Batmayan İmparatorluk payesiyle kendini dünyanın sahibi olarak gören İngilizler, Hasta Adam olarak nitelendirilen Osmanlı İmparatorluğunun topraklarını parçalamayı hedef alan bir politika çerçevesinde -harita üzerinde elde cetvelle- büyük bir toplum mühendisliği yürütecektir.
İngilizler için 18. yy sonlarına doğru araştırma konusu haline gelen Kürtler, 19. yy’da kültür ve yaşadıkları coğrafyaları ile birlikte ele alınmaya başlanmıştır. İngilizler özellikle konsolos/büyükelçi/gezgin adı altında pek çok görevlisini Ortadoğu’ya/Anadolu’ya göndermiş; Bölgenin coğrafyası/kültürü/tarihi/etnisitesi/ekonomisi özellikle yeraltı zenginliklerini en ince ayrıntısına kadar incelemeyi amaç edinmiştir. Çünkü, İngilizler için Dünyanın heryeri kendi bahçeleri gibidir.
Söz konusu kadrolar içerisinde (G.Bell, T.E.Lawrence gibi) yeralan ve İngiltere’nin bölgede istihbarat elemanı olarak faaliyet yürüten binbaşı E.W.C. Noel, İran/Irak/Türkiye coğrafyasında Kürtler arasında ciddi faaliyetlere girişmiştir.
Batılı güçlerin bölgede neler yaptığını ayrıntılı bir şekilde ele alan Edward Said’in Oryantalizm çalışmasında ifade ettiği üzere “Emperyalizmin Keşif Kolları” olarak faaliyet yürüten İngiliz görevlilerden biri olan Binbaşı Noel, önyargıları ve ötekileştirici dili ile sahadaki faaliyetlerini Türklerin izlerinin kazınması ve Türk-Kürt düşmanlığının inşasına odaklamıştır. Burada bekle/gör siyasetinin yanısıra böl/parçala/yönet stratejisine ilave olmak üzere çok yönlü/ alternatifli İngiliz siyaseti karşımıza çıkacaktır.
İran’dan sonra Irak’taki Kürt aktörlerle biraraya gelen ve 60 Kürt ileri geleni ile birlikte hareket etmeyi hedef alan bir çizgide faaliyet yürütmüştür. Dünya Savaşının sona ermesi ve mütarekeye rağmen İngilizler bölgedeki (Musul-Kerkük) işgallerine devam etmiştir. Noel’in İşgal sonrası hayati derecede önemli gördüğü husus, İngilizler adına bölgedeki aşiret liderlerinin, tüccarların, din adamlarının elde edilmesine dönük tavsiyesidir
(Irak’ta ileride kurulacak olan sistem içerisinde bu durumu daha profesyonel şekilde planlayan isim Bell ve Hay olmuştur. Onların Londra’ya gönderdiği raporlarda camiler ve din adamları kontrol altına alınmadan işgalin sağlam temeller üzerine inşa edilmesi mümkün değildi ikincisi ise söz konusu kişi ve müesseselerin elde edilmesi ile birlikte sömürü düzeninin daha hızlı inşa edileceği öngörüsü.)
Binbaşı Noel, önerilerini daha da somutlaştırmak amacıyla Mardin, Diyarbakır, Halep, Musul çevresine istihbari amaçlı seyahatler gerçekleştirmiştir (Nisan-Mayıs 1919). Noel’e göre, İngiltere bölgede 3 başlı (Süleymaniye, Musul, Diyarbakır) bir yapı kurmalıydı.
Güney Kürdistan olarak isimlendirdiği Süleymaniye (Neri, Revanduz, Akra, Erbil, Kerkük, Kifri, Hanikin); Merkezi Kürdistan olarak Musul ve çevresi; Batı Kürdistan olarak merkezi Diyarbakır olacak olan yönetim sisteminde de Diyarbakır-Musul arası yerleri konumlamış; Kürtler arasında konfederasyon, akabinde de büyük bir Kürt devletinin kurulmasını hedeflemişti.
Sivas Kongresine Yönelik Engellemeler
Kimi Kürt aşiretler/aktörler İngilizlerle birlikte hareket etmenin kendilerine bağımsız bir yapı kazandıracağı düşüncesiyle milli mücadele karşısında yer almış, kimileri de asırlarca birlikte yaşadıkları Türklerden ayrılmaya sıcak bakmamış, milli mücadeleye destek vermişlerdir.
Binbaşı Noel’in 1919 Haziran itibariyle (14 Haziran-31 Ağustos) Van-Bitlis-Diyarbakır-Halep-Bağdat-İstanbul-Halep-Antep-Pazarcık-Malatya güzergahındaki seyahatleri/ilişkileri, Mustafa Kemal Paşa tarafından, bölgedeki yerel idareciler ve askeri personel aracılığıyla yakından takip edilmiştir.
Mustafa Kemal Paşa ve arkadaşlarının İngilizlere/işgalcilere karşı bir tehdit olarak hızla güçlendiğine dikkat çeken, bu yükselişi Kürtleri kullanarak engellemenin mümkün olduğunu da Londra’ya pek çok defalar rapor eden ve Kürt Lawrence’ı olarak nitelenen İngiliz istihbarat subayı Noel/Nowil; Doğu Anadolu’da Mustafa Kemal ve ekibinin durdurulması, Sivas Kongresinin engellenmesi yönünde planlamalar yapmış, Elazığ Valisi Ali Galip, Malatya Mutasarrıfı Halil Bey ve kimi Kürt aşiretlerle/liderlerle birlikte harekete geçmesinden önce durumdan haberdar olan Mustafa Kemal Paşanın harekete geçmesi sonrası çareyi Anadolu’yu terk etmekte bulmuştur.
Başta Kürt Teali Cemiyeti ile birlikte hareket eden ve işbirliği halindeki kimi Kürt ileri gelenleriyle oluşturduğu çeteler etkisiz kılınmıştır. Ulusal kurtuluşa engel olamayan İngilizler Nasturi ve Şeyh Said isyanlarının hazırlayıcıları arasında yer alacak, Cumhuriyet sonrasında da bu işbirlikçi oluşumlar bölgesel/yöresel isyanlarla ihanete devam edeceklerdi.
BOP ve Yeni Bölgesel Haritalar
Noel’in bölgede 3 başlı (Süleymaniye, Musul, Diyarbakır) bir yapı kurulması önerisi, ABD’nin Irak ve Suriye’de faaliyet yürüten PKK/KCK unsurlarına yönelik politikası ile benzerlikler taşımaktadır.
2021’de Papanın Kuzey Irak/Erbil ziyareti sırasında kamuoyuna yansıyan bir haritanın 1960’larda ABD tarafından yapıldığı haberleri/tartışmaları arasında söz konusu haritanın Binbaşı Noel’in özel görev günlüğünde 1919 yılında hazırladığı kitapçığın sonunda yeralan bir haritadır. Söz konusu haritada, özellikle Suriye üzerinden İskenderun’a oradan da Akdeniz’e açılan bir koridorun varlığı -hem Binbaşı Noel hemde günümüz PKK/KCK plan/haritasına göre- sözkonusudur. Bu bağlamda ABD’nin PKK/KCK’nın Suriye kolu olan PYD’yi bir terör örgütü olarak tanımamaktaki ısrarı da son derece anlamlıdır.
Bu bağlamda, Binbaşı Noel tarafından 1919 yılında çizilen Kürdistan haritası 1920’de Sevr haritasına dönüşmüş ancak Mustafa Kemal liderliğinde verilen Ulusal Kurtuluş Savaşı sonucu 1922’de yırtılarak, Türkiye Cumhuriyeti tarih sahnesinde bağımsız bir devlet olarak varolurken, İngilizlerin Güneş Batmayan imparatorluk ünvanı sonlanmış, küresel güç batıya yenidünyaya ABD’ye kaymıştır. 100 yıl sonrasında ise küresel/emperyal güç olarak ABD dünyaya yön vermektedir. Irak Kürt Bölgesel Yönetimi (IKBY) ardından Suriye’nin kuzeyinde PYD tarafından ilan edilen "Kuzey ve Doğu Suriye Özerk Yönetimi" olarak fiili bir Kürt oluşumu kapıda.
Esad sonrası Suriye'nin, ABD-İsrail öncülüğünde üniter yapısının -Federal Suriye ön anlaşması ile- federasyona dönüştürülme çerçevesinde PYD/SDG Suriye devletine ortak yapılmakta. Bu proje kapsamında sırada İran vardır. Sonrasında sıra Türkiye’ye gelecektir.
İngiliz Binbaşı Noel’in 20.yy başlarındaki bir Kürt devleti projesi, 21.yy başlarında ABD yönetimince yürütülen BOP açısından bir referans kaynağı olarak planlamalarda yerini almıştır. Bu durum 21. yy çeyreğinde değerlendirildiğinde -tarihsel bir devamlılık niteliğinde- güncellenen yeni bir Sevr haritası ile Türkiye’nin üniter/ulus devlet varlığına tehdit/tehlike oluşturacağı aşikardır. Kurucu önderinin “Özgürlük ve bağımsızlık benim karakterimdir” sözleri gibi ulusal bağımsızlık ve egemenlik Türkiye’nin vazgeçilmezidir. (15 Mart 2025)
Remzi KOÇÖZ* (Kaynakça: Genelkurmay
Arşivi/ATASE; Osmanlı Arşivi; İngiliz Ulusal Arşivi/Dışişleri
Bakanlığı Arşivi; Metin Heper, Devlet ve Kürtler; Cengiz KARTIN,
“Binbaşı E. W. C. Noel’in Personel Dosyası ve Faaliyetlerine Genel Bir Bakış”;
E.W.C. Noel, Kürdistan 1919/Binbaşı Noel'in Günlüğü)
